From the Memoirs of Giannis Karavitis

Note: The term “Bulgarian” was used to discriminate the ethnic Macedonians by denying them their true identity. By switching to the Bulgarian Exarchist church, they were labelled “Bulgarians” not for their ethnicity (ethnos) or birth (genos), but for their religious ties to the schismatic Bulgarian Exarchist church which split from the Eastern (Greek) Orthodox Patriarchate. As a result, the Greek state and church, took it upon themselves to punish those towns and villages with threats and then physical violence. This memoir is just one of many examples during the start of the 20th century.

At a certain time on Saturday, Soulios returned. In the meantime, the guards of Belkameni and Negovani, Lambrinos and Poulakas, had come with the men they had. In other words, we became a total of about fifty men.

Before dusk we started from Lechovo. On the edge of Zelenic we leave the worst hikers and put caravans at intervals, mainly at crossroads.

It should be noted that in the villages in general, as soon as it gets dark, there are no citizens, except in great need and with a traffic light. So there is no fear that a citizen will see us. If they hear footsteps, they will assume that it is a Turkish army. But even if no eye sees us, it will think that they are komitatzides, because they have no idea about guerrillas [Greeks], nor can they imagine that guerrillas will have the audacity to enter Zelenits.

The Turkish mahalas, again, is not at all separate from the Christian. So we hope that we will get to the house where the wedding takes place without us being noticed.

Going and leaving caravans, we reach the priest’s house. Soulios thinks that Christian weddings take place in the pope’s house and that is why he led us there.

Soulios immediately left for the Turkish mahala, to reassure the Turks if they were worried about the shots they would hear, telling them that the Bulgarians were getting married and having fun.

We carefully circle the house and enter, but we find only an old woman. Maybe it’s papadia. No one can communicate with the old woman, No matter what they say to her, those who know her language, hear nothing but “ne znam” (I do not know). It is the stereotypical answer of the Slavic speakers to anything they ask, like the Greek speakers say “I do not know”.

We blew it, we all say. Either Soulios made a mistake or he put us here and somewhere he hides the army to fire him on us. We definitely do not have time to lose. We are in a very dangerous place.

In addition to the return caravans, we had placed a caravel near the pope’s house, to repel any attack by the Turks. This caravel, in which Seimenis was in charge, Kaoudis sends me to collect it and leave. The other carousels I would pick up when the body left.

I reach Seimenis’ place and tell him we should leave.

Did you take [captive] anyone with you? (asks me)
What to get, we did not find anything
Marriage is not heard anywhere. It seems that Soulios laughed at us.
Which house did you research?
Yes, up there. Soulios showed us one. He said it belonged to the pope, but there was no one.
Well, what about the instruments here?
Instruments; Where do you hear instruments?
Here, in this house. It’s definitely a wedding and now they seem to be eating. I thought you were inside and when you left you took [prisoners] those who needed to.
Beware and do not speak. I go to warn the captains, because they know nothing, I tell Seimenis and I run back.

Back at the pope’s house, most are inside breaking nuts they found in a sack and drinking good wine. I notify Kaoudis and he runs to find Katechakis.

I then pick up those in front of me and run around the house before the Bulgarians hear. We arrive at the front door of the house first and to those who come from behind us, we make sense to circle the door to the right and left.

The gate is well bolted and we can not open it. We lift the Duke, as the youngest, he climbs the wall and jumps into the yard. In the meantime, I. Koutsoukis from Kozani, an exceptional young man, was hooked like a cat and he also jumps inside. I experienced moments of agony when I heard Koutsoukis’ voice inside saying that the door would not open. Somewhere he had confused the beam that served as a barn and did not turn back to the hole that was his case.

Turn the latch, find it, right-left, I tell him.

And immediately afterwards I saw with relief that half the door had opened. We enter the yard. Dark tar. It pours a little sleet and it is bitterly cold. In the background of the yard, dim lights can be seen, from the cracks in the doors and the windows. Fortunately, dogs do not bark. Either they were scared or they were full of bones.

The house seems to have a “P” shape, but with a large horizontal line, relative to the vertical ones. Because on the horizontal line it has about six rooms, while on the vertical (on the legs, say) it has one room. The house has ups and downs. A small shed [shed] connects [outside] all the rooms. In the tsardaki, on the left side, is the staircase. I walk to the door below, which is close to the stairs. I push it with the barrel of the gun and it opens a little. I see five or six women inside and I ask them:

Deka pop? (where is the priest)
Gore (up), they answer me.
The women did not understand, they took me as a komitatzi.

I am going up the stairs. Some are following me, one behind the other, but I do not know which and how many. As I go up, the organists start tuning their instruments. Now it will be a festival, I think.

The first door I meet is the one that forms the left foot of “P”. I open the door. Inside is full of women. At first glance I see the bride, with the ornaments on her chest. I immediately close the door and turn the key. Koutsoukis comes after me. I tell him:

Keep the women here, do not disturb them.

Now I walk along the barn, from left to right. I open the first door. The floor is paved with new Vlach rugs. A fifty-year-old man from Xerak, sitting cross-legged, watches the kettle he has in the brazier in front of him. As soon as he saw me and before I could speak, he shook like a spring and entered the third chamber through a middle door.

With one leap, I find myself at the door. I kick her and she opens. I see eyes wide open and rolled up. Seven or eight with bear-like hair. Some with fancy ornaments. Two or three with feces.

Teslim [surrender], I shout with the gras on them. As I have the door on the left, it suits me. I cover up and shoot. At the same time, the priest shoots with a knob. The door closes immediately.

I kneel with one foot so that Kalogerakis can shoot over my head. He also bends down a little and gives way to his back, Klidis (Klidaras, as we call him, because only his neck is a bar). So we can and we all shoot. We take out and shoot with the revolvers, because they are faster. Pour into the pile. I throw the first ones, where it seemed to me that I saw the bears.

The Bulgarians ran to the middle door to leave for the second room, but they were in a hurry and the door, which opened towards them, was closed. They fell on top of each other, alive and dead and no one could escape.

I have my gun, low and as horizontal as I can, to find more bodies. At every flash of the shot, the bodies look like a polyp monster that splits in its blood and spreads its legs everywhere, like an octopus with its tentacles.

A bullet from a Bulgarian hits the doorpost. Up there is Klidis’ head, because he is tall and shoots standing up. Dirt and dust fall on his eyes. For a moment he leans back, grabs his eyes with one hand and says “oh, I was beaten”. Without knowing what happened, I tell him “it’s nothing”. Klidis continues to shoot with his eyes closed.

Now none of the smoke is visible and no one can light a lamp. Many shots are fired outside and we do not know what is happening, that is, whether komitatzids came for reinforcements or the Turks attacked.

I tell Keys to go out, wipe his eyes, see what happens and tell us. Doukas and Tsirimonakis are waiting behind us, like a reserve, because they do not fit in the door. They are waiting for any of us to be killed to take his place! I ask them to lead Klidis out and tell us what is happening.

They do leave, but no one comes back. After a while I say to Kalogerakis: “Go and see what happens and come back”. I say “come back” rather to persuade him to leave. He goes too, but does not return. I look behind me and see Koutsoukis standing purposefully at the door I had left him, restless, carefree as if nothing had happened.

Come on, go out, I tell him.
You go first, he tells me in his Kozani accent, as if he did not want to leave me alone.
Leave the discussion and go see what happens.

Koutsoukis also leaves, without returning. We are not well, I say. I have become a desperate fight or someone is at the base of the stairs and kills those who come down with no ax. But let the wretched man manage to kill the world without hearing an “oh”! I wonder and I can not conclude.

I shoot here and there, because the gun is fired and I can not work it easily. When the gun throws 25-30 shots in a row, it becomes charcoal lit.

There is a continuous moan from inside, but no movement. Definitely have to leave too, but fall on the edge of the axe?

I follow the opposite part to the barn and jump down. I immediately lean against the edge of the wall, put the gun with my left hand as a shield and hold the revolver with my right hand. I walk slowly, almost without breathing, towards the base of the stairs. I proceed with fear. It is dark, I do not see anything and I wait from time to time to hear the whistle of the ax falling on my head. I try, with a sigh of relief, to hear the slightest whisper, but nothing. If the “dragon” hears my noise he will ask “what are you doing?” (who are you?), I will understand where he is and I will shoot. I walk a little further and stumble upon a corpse. Nata us, I think, well I suspected it. Stand still. To say that I was not impressed would be a lie. I do not have the courage at the moment to crawl to the mouth of the imaginary “dragon”, but I have to see what happens under the stairs and know what to say if I go out. After a few seconds of immobility, I extend my right hand with the revolver towards the corpse, while with my right I hold in front of me the shield gun.

My hand touches the calf of the corpse and I feel the nakedness and the cold. I understand that she is a woman, because I grab her skirt. What a shame! I think, we killed a woman!

I walk slowly to the base of the stairs, but I find nothing else. I do not even hear breathing. Then, I think, the mystery will be at the gate. There, it seems, is a desperate fight. I’m going there. I leave the shadow that makes the owl and I start to see a little. I carefully pull my head out of the gate.

Are you an Arab? Katechakis tells me
Yes, what is going on here?
What’s going on inside?
Inside the Bulgarians became mush
Well, let’s go now, let the Turks not get involved, because they were scared and Soulios is trying to reassure them. He tells them [they shoot because] there is a wedding in the Christian mahala. But we do not have time to lose.
Inside, I tell him, the Bulgarians have guns, revolvers, watches, will we not take anything as a souvenir? And I do come back inside.
Back, Katechakis tells me. No one is allowed in. The job was done, as well as we did not expect, without loss. And now we are going to be killed for looting? An injured person may still have the power to kill anyone with his revolver.
The captains immediately close the door, so as not to let anyone in.
I found a woman killed under the stairs, I say Who killed her?
I answer Tsirimonakis. As soon as I went out of the stairs, she attacked me with firewood on the left side of my back. Fortunately, she scratched my head. She almost threw me down. Without seeing, in the dark, I turned and shot.

ACCORDING TO ORAL HISTORY – AS THE WOMAN OPENED THE DOOR, SHE WAS STABBED IN THE STOMACH. SHE ALSO HAPPENED TO BE PREGNANT. In this Memoir Giannis Karavitis is attempting to paint his fellow butchers as having a humane and sympathetic attribute to killing people in cold blood.

I have to say one more thing. We who entered the house are not the most daring of the body, but by the time we realized which was the house where the wedding was taking place, most of the men were gathered in the bag with the nuts, which they found in the pope’s house, carefree that it was not to do nothing. So I took those I found in front of me and I quickly went to lock the Bulgarians in before they understood and went out, because we would have losses then and we would be forced to set fire to the house and burn the women and children unjustly.

The shots we heard from inside were falling because in one part of the village, some komitatzides were shooting to call for help. But ours also fired, to intimidate.

Of those who were at home, none remained strong. There were a total of about thirty, among them seven komitatzides and two Turkish friends from the village. One of them ate the ball in the cutlet, while he had a pork appetizer in his mouth. When the other Turks learned of this, they said that he was well. The bullet of the other Turk broke both his legs, from the thigh.

When dawn broke, the Turkish mudir came down from Neveska and made inquiries. Because he hated the Bulgarians, he wrote in his report that the Bulgarians got drunk and slaughtered each other.

But then the patrons of the Bulgarians, the consuls of Austria and Russia arrived and ruined the world with protests. Moudiri was also reported for his amazing report and so the unfortunate man was transferred and found in Konya.

Inside the house of the Bulgarians was a Greek, among the musicians. He jumped out of the window, which had the house at the back, but the guerrillas guarding there threw a rifle at him. The bullet did not hit him but he fainted. Fortunately, they did not throw him another.

From the Memoirs of Giannis Karavitis
We left Zelenic and separated. The guards of Lechovo, Belkameni and Negovani went to their positions. We, the bodies of Kaoudis and Katechakis, who were to walk through Vitsi to go to Zelovo, changed our plan, due to the weather, because it started to snow and Vitsi is difficult to cross. So we went to Losnitsa, to cross the lake of Kastoria and then climb to Korestia. With a light sleet we started from Zelenic, passed Daouli of Kleisoura and then turned south. Fortunately, the snow became thick and covered our tracks. We arrived in Losnica at dawn, after a rather tiring course. The road was long and the snow made the course tiring. We slept in Losnica all day and woke up late in the afternoon. We prepared to change village, to look for another safe haven, because we assumed that the army would pursue us. We agreed with the good patriot Tzikas, a nobleman of the village and we sent a messenger to Vogatsiko, to say that they were waiting for us there. Vogatsiko is a large and completely trusted village. Most of his houses are built in such a way that even if they are circled for research, you can escape from house to house, from garden to garden, from door to door. And come back when the search is over. As we prepare to leave, Tereres, Katechakis’ hoplite, goes from Malaxa in Chania, for his natural need and sees that his underpants are stuck in his thigh, from a [small] through wound he had from the previous day, from Zelenic [without realizing it]. Before leaving Losnitsa, without wanting to we burned down a house . Of all the wood we put in the fireplace, because it was snowing, it caught fire and in a short time the house turned to ashes. Katechakis gave a little money to the unfortunate householder, but what can they do to him?

From the Memoirs of Giannis Karavitis

We left Zelenic and separated. The guards of Lechovo, Belkameni and Negovani went to their positions. We, the bodies of Kaoudis and Katechakis, who were to walk through Vitsi to go to Zelovo, changed our plan, due to the weather, because it started to snow and Vitsi is difficult to cross.

So we went to Losnitsa, to cross the lake of Kastoria and then climb to Korestia.

With a light sleet we started from Zelenic, passed Daouli of Kleisoura and then turned south. Fortunately, the snow became thick and covered our tracks. We arrived in Losnica at dawn, after a rather tiring course. The road was long and the snow made the course tiring.

We slept in Losnica all day and woke up late in the afternoon. We prepared to change village, to look for another safe haven, because we assumed that the army would pursue us.

We agreed with the good patriot Tzikas, a nobleman of the village and we sent a messenger to Vogatsiko, to say that they were waiting for us there.

Vogatsiko is a large and completely trusted village. Most of his houses are built in such a way that even if they are circled for research, you can escape from house to house, from garden to garden, from door to door. And come back when the search is over.

As we prepare to leave, Tereres, Katechakis’ hoplite, goes from Malaxa in Chania, for his natural need and sees that his underpants are stuck in his thigh, from a [small] through wound he had from the previous day, from Zelenic [without realizing it].

Before leaving Losnitsa, without wanting to we burned down a house . Of all the wood we put in the fireplace, because it was snowing, it caught fire and in a short time the house turned to ashes.

Katechakis gave a little money to the unfortunate householder, but what can they do to him?

Greek Version: Από τα Απομνημονεύματα του Γιάννη Καραβίτη
Την ορισμένη ώρα του Σαββάτου ξαναγύρισε ο Σούλιος. Στο μεταξύ είχαν έλθει και οι φρουροί της Μπελκαμένης και της Νεγκοβάνης, ο Λαμπρινός και ο Πούλακας, με τους άντρες που είχαν. Γίναμε δηλαδή σύνολο γύρω στους πενήντα άντρες. Πριν καλά-καλά σουρουπώσει ξεκινήσαμε από το Λέχοβο. Στην άκρη του Ζέλενιτς αφήνουμε τους πιο κακούς πεζοπόρους και βάζουμε καραούλια κατά διαστήματα, κυρίως στα σταυροδρόμια. Πρέπει να σημειωθεί, ότι στα χωριά γενικά, μόλις βραδιάσει δεν κυκλοφορούν πολίτες, παρά μόνο σε μεγάλη ανάγκη και με φανάρι. Δεν υπάρχει λοιπόν φόβος να μας δει κάποιος πολίτης. Αν ακουστούν βήματα, θα υποθέσουν ότι πρόκειται για τουρκικό στρατό. Αλλά και να μας δει κανένα μάτι, θα νομίσει ότι πρόκειται για κομιτατζήδες, γιατί δεν έχουν ιδέα περί ανταρτών [Ελλήνων], ούτε μπορούν να φανταστούν ότι αντάρτες θα έχουν το θράσος να μπουν στο Ζέλενιτς. Ο τούρκικος μαχαλάς πάλι, είναι όλως διόλου χωριστά από το χριστιανικό. Έτσι λοιπόν ελπίζουμε ότι θα φτάσουμε στο σπίτι που γίνεται ο γάμος χωρίς να μας αντιληφθούν. Προχωρώντας και αφήνοντας καραούλια, φτάνουμε στου παπά το σπίτι. Ο Σούλιος νομίζει ότι οι γάμοι των χριστιανών γίνονται στο σπίτι του παπά και γι’ αυτό μας οδήγησε εκεί. Αμέσως ο Σούλιος έφυγε για τον τούρκικο μαχαλά, για να καθησυχάσει τους Τούρκους, αν ανησυχούσαν από τους πυροβολισμούς που θα άκουγαν, λέγοντας σε αυτούς ότι οι Βούλγαροι έχουν γάμο και διασκεδάζουν. Κυκλώνουμε με προσοχή το σπίτι και μπαίνουμε μέσα, αλλά δεν βρίσκουμε παρά μόνο μια γριά. Ίσως να είναι η παπαδιά. Με τη γριά δεν μπορεί να συνεννοηθεί κανείς, Ό,τι και να της πουν, εκείνοι που γνωρίζουν τη γλώσσα της, δεν ακούν τίποτα άλλο από «νε ζναμ» (δεν γνωρίζω). Είναι η στερεότυπη απάντηση των σλαβοφώνων για οτιδήποτε τους ρωτήσεις, όπως των ελληνοφώνων το «δεν ξέρω». Την πάθαμε, λέμε όλοι. Ή λάθος έκανε ο Σούλιος ή μας έβαλε εδώ και κάπου κρύβει το στρατό για να μας τον εξαπολύσει. Οπωσδήποτε δεν έχουμε χρόνο για χάσιμο. Βρισκόμαστε σε πολύ επικίνδυνο σημείο. Εκτός από τα καραούλια της επιστροφής, είχαμε τοποθετήσει καραούλι και κοντά στο σπίτι του παπά, για να αποκρούσει τυχόν επίθεση από τους Τούρκους. Το καραούλι αυτό, στο οποίο βρισκόταν επικεφαλής ο Σεϊμένης, με στέλνει ο Καούδης να το μαζέψω και να φύγουμε. Τα άλλα καραούλια θα τα μάζευα κατά την αναχώρηση του σώματος. Φτάνω στη θέση του Σεϊμένη και του λέω να φύγουμε. – Πήρατε [αιχμάλωτο] κανέναν μαζί σας; (με ρωτά) – Τι να πάρουμε, που δεν βρήκαμε τίποτα! – Πως δεν βρήκατε; – Δεν ακούγεται γάμος πουθενά. Φαίνεται μας γέλασε ο Σούλιος. – Σε ποιο σπίτι κάνατε έρευνα; – Να, εκεί πιο πάνω. Μας έδειξε ένα ο Σούλιος. Είπε ότι είναι του παπά, αλλά δεν υπάρχει κανείς. – Καλά, και εδώ που βαρούν τα όργανα τι είναι; – Όργανα; Που ακούς όργανα; – Εδώ, σε αυτό το σπίτι. Σίγουρα είναι γάμος και τώρα φαίνεται πως τρώνε. Εγώ νόμιζα πως είσαστε μέσα και φεύγοντας πήρατε [αιχμάλωτους] εκείνους που έπρεπε. – Φυλαχτείτε και μη μιλάτε. Πάω να ειδοποιήσω τους καπεταναίους, γιατί δεν γνωρίζουν τίποτα, λέω του Σεϊμένη και τρέχω πίσω. Πίσω, στο σπίτι του παπά, είναι μέσα οι περισσότεροι και σπάνε καρύδια που βρήκαν σε ένα σακί και πίνουν και καλό κρασί. Ειδοποιώ τον Καούδη κι αυτός τρέχει να βρει τον Κατεχάκη. Παίρνω τότε όσους βρίσκω μπροστά μου και τρέχω να κυκλώσω το σπίτι πριν πάρουν είδηση οι Βούλγαροι. Φτάνουμε στην αυλόπορτα του σπιτιού οι πρώτοι και σε όσους έρχονται από πίσω μας, κάνουμε νόημα να κυκλώσουν την πόρτα δεξιά και αριστερά. Η αυλόπορτα είναι καλά αμπαρωμένη και δεν μπορούμε να την ανοίξουμε. Σηκώνουμε το Δούκα, ως μικρότερο, σκαρφαλώνει στον τοίχο και πηδά μέσα στην αυλή. Στο μεταξύ είχε γαντζώσει σαν γάτος και ο Ι. Κουτσούκης από την Κοζάνη, ένα εξαιρετικό παλικάρι και πηδάει κι αυτός μέσα. Δοκίμασα στιγμές αγωνίας, όταν άκουσα από μέσα τη φωνή του Κουτσούκη να λέει ότι η πόρτα δεν ανοίγει. Κάπου είχε μπερδέψει το δοκάρι που χρησίμευε σαν αμπάρα και δεν γύριζε πίσω προς την τρύπα που αποτελούσε τη θήκη του. – Στρίψε την αμπάρα, βρε, δεξιά-αριστερά, του λέω. – Και αμέσως μετά είδα με ανακούφιση ότι άνοιξε η μισή πόρτα. – Μπαίνουμε στην αυλή. Σκοτάδι πίσσα. Ρίχνει ψιλό χιονόνερο και έχει τσουχτερό κρύο. – Στο βάθος της αυλής φαίνονται αδύνατα φώτα, από τις χαραμάδες στις πόρτες και τα παράθυρα. – Ευτυχώς τα σκυλιά δεν γαυγίζουν. Ή τρόμαξαν ή χόρτασαν κόκαλα. Το σπίτι φαίνεται ότι έχει σχήμα «Π», αλλά με μεγάλη οριζόντια γραμμή, σε σχέση με τις κάθετες. Γιατί στην οριζόντια γραμμή έχει περίπου έξι δωμάτια, ενώ στις κάθετες (στα ποδάρια, να πούμε) έχει από ένα δωμάτιο. Το σπίτι έχει ανώι και κατώι. Ένα τσαρδάκι [υπόστεγο] ενώνει [από έξω] όλα τα δωμάτια. Στο τσαρδάκι, στο αριστερό του μέρος, βρίσκεται η σκάλα. Προχωρώ στην πόρτα στο κατώι, που είναι κοντά στη σκάλα. Την σπρώχνω με την κάνη του όπλου και ανοίγει λίγο. Βλέπω μέσα πέντε-έξι γυναίκες και τις ρωτώ: – Ντέκα πόπε; (που είναι ο παπάς) – Γκόρε (πάνω), μου απαντούν. Οι γυναίκες δεν κατάλαβαν, με πήραν για κομιτατζή. Ανεβαίνω τη σκάλα. Με ακολουθούν κάμποσοι, ο ένας πίσω από τον άλλο, αλλά δεν ξέρω ποιο και πόσοι. Όπως ανεβαίνω, οι οργανοπαίχτες αρχίζουν να κουρδίζουν τα όργανά τους. Τώρα θα γίνει πανηγύρι, σκέφτομαι. Η πρώτη πόρτα που συναντώ είναι εκείνη που σχηματίζει το αριστερό ποδάρι του «Π». Ανοίγω την πόρτα. Μέσα είναι γεμάτο γυναίκες. Με την πρώτη ματιά βλέπω τη νύφη, με τα στολίδια στο στήθος της. Κλείνω αμέσως την πόρτα και γυρίζω το κλειδί. Πίσω μου έρχεται ο Κουτσούκης. Του λέω: – Φύλαγε εδώ τις γυναίκες, μην τις ενοχλήσει κανείς. Τώρα προχωρώ κατά μήκος στο τσαρδάκι, από αριστερά προς τα δεξιά. Ανοίγω την πρώτη πόρτα. Το πάτωμα είναι στρωμένο με καινούριες βλάχικες βελέντζες. Ένας ξερακιανός πενηντάρης, καθισμένος σταυροπόδι, παρακολουθεί το μπρίκι που έχει στο μαγκάλι μπροστά του. Μόλις με είδε και πριν προλάβω να μιλήσω, τινάζεται σαν ελατήριο κι από ένα μεσοπόρτι μπαίνει στην τρίτη κάμαρα. Με ένα πήδημα, βρίσκομαι και εγώ στην πόρτα. Την κλοτσάω και ανοίγει. Αντικρίζω μάτια ορθάνοικτα και γουρλωμένα. Επτά-οκτώ με μαλλιά σαν αρκούδες. Μερικοί με φανταχτερά στολίδια. Δυο-τρεις με φέσια. Τεσλίμ [παραδοθείτε], φωνάζω με τον γκρα πάνω τους. Όπως έχω την πόρτα αριστερά, με βολεύει. Καλύπτομαι και πυροβολώ. Συγχρόνως πυροβολεί και ο παπάς με μια κουμπούρα. Η πόρτα σβήνει αμέσως. Γονατίζω με το ένα πόδι για να μπορεί να πυροβολεί πάνω από το κεφάλι μου ο Καλογεράκης. Σκύβει κι αυτός λίγο και δίνει θέση στον πίσω του, τον Κλειδή (τον Κλειδαρά, όπως τον ονομάζουμε, γιατί μόνο ο λαιμός του είναι ένας πήχυς). Έτσι μπορούμε και πυροβολούμε και οι τρεις. Βγάζουμε και πυροβολούμε με τα περίστροφα, γιατί είναι πιο γρήγορα. Ρίχνουμε στο σωρό. Εγώ ρίχνω τις πρώτες, εκεί που μου φάνηκε πως είδα τα αρκούδια. Οι Βούλγαροι έτρεξαν στο μεσοπόρτι για να φύγουν στο δεύτερο δωμάτιο, αλλά από τη βιασύνη τους μπερδεύτηκαν και έκλεισε η πόρτα, που άνοιγε προς το μέρος τους. Έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλο, ζωντανοί και σκοτωμένοι και δεν μπόρεσε να ξεφύγει κανένας. Έχω το όπλο μου, χαμηλά και όσο μπορώ οριζόντια, για να βρίσκει περισσότερα κορμιά. Σε κάθε λάμψη πυροβολισμού, φαίνονται τα κορμιά σαν ένα πολύποδο τέρας που σπαράζει στο αίμα του κι απλώνει τα ποδάρια του παντού, όπως το χταπόδι τα πλοκάμια του. Μια σφαίρα ενός Βούλγαρου χτυπά τον παραστάτη της πόρτας. Εκεί πάνω βρίσκεται το κεφάλι του Κλειδή, γιατί είναι ψηλός και πυροβολεί όρθιος. Τα χώματα και η σκόνη πέφτουν στα μάτια του. Για μια στιγμή κάνει πίσω, πιάνει με το ένα χέρι τα μάτια του και λέει «ωχ, με χτύπησαν». Χωρίς να ξέρω τι έγινε, του λέω «δεν είναι τίποτα». Ο Κλειδής συνεχίζει να πυροβολεί με κλειστά μάτια. Τώρα πια δεν φαίνεται τίποτα από τους καπνούς και λάμπα δεν μπορεί να ανάψει κανείς. Έξω πέφτουν πολλοί πυροβολισμοί και δεν ξέρουμε τι γίνεται, αν δηλαδή ήρθαν κομιτατζήδες για ενίσχυση ή επιτέθηκαν οι Τούρκοι. Λέω του Κλειδή να βγει έξω, να σκουπίσει τα μάτια του, να δει τι συμβαίνει και να μας πει. Ο Δούκας και ο Τσιριμονάκης περιμένουν πίσω μας, σαν εφεδρεία, γιατί δεν χωράνε να πάρουν θέση στην πόρτα. Περιμένουν αν σκοτωθεί κανένας μας να πάρουν τη θέση του! Τους παρακαλώ να οδηγήσουν έξω τον Κλειδή και να μας πουν τι συμβαίνει. Πράγματι φεύγουν, αλλά δεν γυρίζει κανείς. Έπειτα από λίγο λέω του Καλογεράκη: «Πήγαινε και συ να δεις τι γίνεται και γύρισε πίσω». Το «γύρισε πίσω» το λέω μάλλον για να τον πείσω να φύγει. Πηγαίνει κι αυτός, αλλά δεν γυρίζει. Κοιτάζω πίσω μου και βλέπω τον Κουτσούκη, να στέκεται σκοπός στην πόρτα που τον είχα αφήσει, ατάραχος, αμέριμνος σαν να μην έγινε τίποτα. – Άιντε και συ, πήγαινε έξω, του λέω. – Πήγαινε εσύ πρώτα, μου λέει με την κοζανίτικη προφορά του, σαν να μην ήθελε να με αφήσει μόνο. – Άφησε τη συζήτηση και πήγαινε να δεις τι συμβαίνει. Φεύγει και ο Κουτσούκης, χωρίς να γυρίσει. Ε δεν είμαστε καλά, λέω. Η έχω γίνεται απεγνωσμένη πάλη ή είναι κανείς στη βάση της σκάλας και σκοτώνει με κανένα τσεκούρι όσους κατεβαίνουν. Αλλά να καταφέρνει ο άθλιος να σκοτώνει τον κόσμο χωρίς να ακουστεί ένα «ωχ»! Απορώ και δεν μπορώ να βγάλω συμπέρασμα. Πυροβολώ που και που, γιατί έχει πυρώσει το όπλο και δεν μπορώ να το δουλέψω εύκολα. Ο γκρας όταν ρίξει 25-30 βολές στη σειρά, γίνεται κάρβουνα αναμμένο. Από μέσα ακούγεται ένα συνεχόμενο μουγκρητό, αλλά κίνηση καμία. Οπωσδήποτε πρέπει να φύγω και εγώ, αλλά να πέσω στην κόψη του τσεκουριού; Ακολουθώ το αντίθετο μέρος στο τσαρδάκι και πηδώ κάτω. Αμέσως ακουμπώ στην άκρη του τοίχου, βάζω το όπλο με το αριστερό χέρι για ασπίδα και κρατώ με το δεξί το περίστροφο. Προχωρώ σιγά-σιγά, σχεδόν χωρίς να αναπνέω, προς τη βάση της σκάλας. Προχωρώ με φόβο. Είναι σκοτάδι, δεν βλέπω τίποτα και περιμένω από στιγμή σε στιγμή να ακούσω το σφύριγμα του τσεκουριού να πέφτει στο κεφάλι μου. Προσπαθώ, με κρατημένη αναπνοή, να ακούσω τον παραμικρό ψίθυρο, αλλά τίποτα. Αν ακούσει ο «δράκος» το δικό μου θόρυβο θα ρωτήσει «κόι σι τι;» (ποιος είσαι;), θα καταλάβω που είναι και θα πυροβολήσω. Προχωρώ λίγο ακόμα και σκοντάφτω σε ένα πτώμα. Νάτα μας, σκέφτομαι, καλά το υποψιαζόμουν. Μένω ακίνητος. Να πω πως δεν μου έκανε καμιά εντύπωση θα είναι ψέμα. Δεν με οδηγεί το θάρρος αυτή τη στιγμή, να σέρνομαι προς το στόμα του φανταστικού «δράκου», αλλά πρέπει να δω τι συμβαίνει κάτω από τη σκάλα και να ξέρω τι θα πω, αν βγω έξω. Μετά από κάμποσα δευτερόλεπτα ακινησίας, απλώνω το δεξί μου χέρι με το περίστροφο προς το πτώμα, ενώ με το δεξί κρατώ μπροστά μου το όπλο για ασπίδα. Το χέρι μου ακουμπά τη γάμπα του πτώματος και αισθάνομαι τη γυμνότητα και την κρυάδα. Καταλαβαίνω πως είναι γυναίκα, γιατί πιάνω τη φούστα της. Τι ντροπή! σκέφτομαι, σκοτώσαμε μια γυναίκα! Προχωρώ σιγά ως τη βάση της σκάλας, αλλά δεν βρίσκω τίποτα άλλο. Δεν ακούω ούτε αναπνοή. Τότε, σκέφτομαι, το μυστήριο θα είναι στην αυλόπορτα. Εκεί, φαίνεται γίνεται απεγνωσμένη πάλη. Πάω προς τα εκεί. Αφήνω τη σκιά που κάνει το τσαρδάκι και αρχίζω να βλέπω λίγο. Βγάζω με προσοχή το κεφάλι μου από την αυλόπορτα. – Εσύ είσαι αράπη; μου λέει ο Κατεχάκης – Ναι, τι γίνεται εδώ; – Μέσα τι γίνεται; – Μέσα οι Βούλγαροι έγιναν σκορδαλιά. – Ε, εμπρός τώρα να φύγουμε μη μας μπλέξουν οι Τούρκοι, γιατί τρόμαξαν και προσπαθεί ο Σούλιος να τους καθησυχάσει. Τους λέει [πυροβολούν γιατί] γίνεται γάμος στο χριστιανικό μαχαλά. Δεν έχουμε όμως καιρό για χάσιμο. – Μέσα, του λέω, οι Βούλγαροι έχουν όπλα, περίστροφα, ρολόγια, δεν θα πάρουμε τίποτα για ενθύμιο; Και κάνω να γυρίσω μέσα. – Πίσω, μου λέει, ο Κατεχάκης. Κανείς δεν επιτρέπεται να μπει μέσα. Έγινε η δουλειά, όσο καλά δεν περιμέναμε, χωρίς απώλεια. Και τώρα θα πάμε να σκοτωθούμε για πλιάτσικο; Μπορεί ένα τραυματίας να έχει ακόμα τη δύναμη να σκοτώσει κανέναν με το περίστροφό του. Οι καπεταναίοι πιάνουν αμέσως την πόρτα, για να μην αφήσουν να μπει μέσα κανείς. Βρήκα μια γυναίκα σκοτωμένη κάτω από τη σκάλα, λέω Ποιος τη σκότωσε; Εγώ απαντά ο Τσιριμονάκης. Μόλις πήγα να βγω από τη σκάλα, μου επιτέθηκε με ένα καυσόξυλο στη αριστερή πλάτη. Ευτυχώς με πήρε ξυστά στο κεφάλι. Παρά λίγο να με ρίξει κάτω. Χωρίς να βλέπω, στα σκοτεινά, γύρισα και πυροβόλησα. Πρέπει να πω κάτι ακόμα. Εμείς που μπήκαμε μέσα στο σπίτι δεν είμαστε οι πιο τολμηροί του σώματος, αλλά την ώρα που καταλάβαμε ποιο ήταν το σπίτι που γινόταν ο γάμος, οι περισσότεροι άντρες ήταν μαζεμένοι στο σάκο με τα καρύδια, που βρήκαν στο σπίτι του παπά, ξένοιαστοι ότι δεν πρόκειται να γίνει τίποτα. Έτσι εγώ πήρα όσους βρήκα μπροστά μου και πήγα γρήγορα να κλείσω μέσα τους Βούλγαρους πριν καταλάβουν και βγουν έξω, γιατί και απώλειες θα είχαμε τότε και θα αναγκαζόμαστε να βάλουμε φωτιά στο σπίτι και να κάψουμε άδικα και τα γυναικόπαιδα. Οι πυροβολισμοί που ακούγαμε, από μέσα, έπεφταν γιατί σε ένα σημείο του χωριού, κάποιοι κομιτατζήδες πυροβολούσαν για να καλέσουν σε βοήθεια. Πυροβολούσαν όμως και οι δικοί μας, για εκφοβισμό. Από όσους ήταν στο σπίτι, δεν έμεινε κανείς γερός. Ήταν συνολικά καμιά τριανταριά, ανάμεσά τους επτά κομιτατζήδες και δυο τούρκοι φίλοι τους από το χωριό. Ο ένας από αυτούς έφαγε τη σφαίρα στο κούτελο, τη στιγμή που είχε στο στόμα του ένα χοιρινό μεζέ. Όταν το έμαθαν αυτό οι άλλοι Τούρκοι, είπαν πως καλά έπαθε. Του άλλου Τούρκου η σφαίρα του έσπασε και τα δυο πόδια, από το μηρό.
Όταν ξημέρωσε, κατέβηκε ο τούρκος μουδίρης από τη Νέβεσκα και έκανε ανακρίσεις. Επειδή μισούσε τους Βούλγαρους, έγραψε στην έκθεσή του ότι οι Βούλγαροι μέθυσαν και σφάχτηκαν μεταξύ τους. Μετά όμως φτάσανε οι πατρόνες των Βουλγάρων, οι πρόξενοι της Αυστρίας και της Ρωσίας και χάλασαν τον κόσμο με τις διαμαρτυρίες. Κατήγγειλαν και το μουδίρη για την καταπληκτική έκθεσή του και έτσι ο άτυχος μετατέθηκε και βρέθηκε στο Ικόνιο. Μέσα στο σπίτι των Βουλγάρων ήταν και ένας Έλληνας, μεταξύ των μουσικών. Πήδηξε από το παράθυρο, που είχε το σπίτι στο πίσω μέρος, αλλά οι αντάρτες που φύλαγαν εκεί του έριξαν μια τουφεκιά. Δεν τον πήρε η σφαίρα αλλά λιποθύμησε. Ευτυχώς δεν του έριξαν άλλη.

Greek Version:
Από τα Απομνημονεύματα του Γιάννη Καραβίτη

Την ορισμένη ώρα του Σαββάτου ξαναγύρισε ο Σούλιος. Στο μεταξύ είχαν έλθει και οι φρουροί της Μπελκαμένης και της Νεγκοβάνης, ο Λαμπρινός και ο Πούλακας, με τους άντρες που είχαν. Γίναμε δηλαδή σύνολο γύρω στους πενήντα άντρες.

Πριν καλά-καλά σουρουπώσει ξεκινήσαμε από το Λέχοβο.

Στην άκρη του Ζέλενιτς αφήνουμε τους πιο κακούς πεζοπόρους και βάζουμε καραούλια κατά διαστήματα, κυρίως στα σταυροδρόμια.

Πρέπει να σημειωθεί, ότι στα χωριά γενικά, μόλις βραδιάσει δεν κυκλοφορούν πολίτες, παρά μόνο σε μεγάλη ανάγκη και με φανάρι. Δεν υπάρχει λοιπόν φόβος να μας δει κάποιος πολίτης. Αν ακουστούν βήματα, θα υποθέσουν ότι πρόκειται για τουρκικό στρατό. Αλλά και να μας δει κανένα μάτι, θα νομίσει ότι πρόκειται για κομιτατζήδες, γιατί δεν έχουν ιδέα περί ανταρτών [Ελλήνων], ούτε μπορούν να φανταστούν ότι αντάρτες θα έχουν το θράσος να μπουν στο Ζέλενιτς.

Ο τούρκικος μαχαλάς πάλι, είναι όλως διόλου χωριστά από το χριστιανικό. Έτσι λοιπόν ελπίζουμε ότι θα φτάσουμε στο σπίτι που γίνεται ο γάμος χωρίς να μας αντιληφθούν.

Προχωρώντας και αφήνοντας καραούλια, φτάνουμε στου παπά το σπίτι. Ο Σούλιος νομίζει ότι οι γάμοι των χριστιανών γίνονται στο σπίτι του παπά και γι’ αυτό μας οδήγησε εκεί.

Αμέσως ο Σούλιος έφυγε για τον τούρκικο μαχαλά, για να καθησυχάσει τους Τούρκους, αν ανησυχούσαν από τους πυροβολισμούς που θα άκουγαν, λέγοντας σε αυτούς ότι οι Βούλγαροι έχουν γάμο και διασκεδάζουν.

Κυκλώνουμε με προσοχή το σπίτι και μπαίνουμε μέσα, αλλά δεν βρίσκουμε παρά μόνο μια γριά. Ίσως να είναι η παπαδιά. Με τη γριά δεν μπορεί να συνεννοηθεί κανείς, Ό,τι και να της πουν, εκείνοι που γνωρίζουν τη γλώσσα της, δεν ακούν τίποτα άλλο από «νε ζναμ» (δεν γνωρίζω). Είναι η στερεότυπη απάντηση των σλαβοφώνων για οτιδήποτε τους ρωτήσεις, όπως των ελληνοφώνων το «δεν ξέρω».

Την πάθαμε, λέμε όλοι. Ή λάθος έκανε ο Σούλιος ή μας έβαλε εδώ και κάπου κρύβει το στρατό για να μας τον εξαπολύσει. Οπωσδήποτε δεν έχουμε χρόνο για χάσιμο. Βρισκόμαστε σε πολύ επικίνδυνο σημείο.

Εκτός από τα καραούλια της επιστροφής, είχαμε τοποθετήσει καραούλι και κοντά στο σπίτι του παπά, για να αποκρούσει τυχόν επίθεση από τους Τούρκους. Το καραούλι αυτό, στο οποίο βρισκόταν επικεφαλής ο Σεϊμένης, με στέλνει ο Καούδης να το μαζέψω και να φύγουμε. Τα άλλα καραούλια θα τα μάζευα κατά την αναχώρηση του σώματος.

Φτάνω στη θέση του Σεϊμένη και του λέω να φύγουμε.
– Πήρατε [αιχμάλωτο] κανέναν μαζί σας; (με ρωτά)
– Τι να πάρουμε, που δεν βρήκαμε τίποτα!
– Πως δεν βρήκατε; – Δεν ακούγεται γάμος πουθενά. Φαίνεται μας γέλασε ο Σούλιος.
– Σε ποιο σπίτι κάνατε έρευνα;
– Να, εκεί πιο πάνω. Μας έδειξε ένα ο Σούλιος. Είπε ότι είναι του παπά, αλλά δεν υπάρχει κανείς. – Καλά, και εδώ που βαρούν τα όργανα τι είναι;
– Όργανα; Που ακούς όργανα;
– Εδώ, σε αυτό το σπίτι. Σίγουρα είναι γάμος και τώρα φαίνεται πως τρώνε. Εγώ νόμιζα πως είσαστε μέσα και φεύγοντας πήρατε [αιχμάλωτους] εκείνους που έπρεπε.
– Φυλαχτείτε και μη μιλάτε. Πάω να ειδοποιήσω τους καπεταναίους, γιατί δεν γνωρίζουν τίποτα, λέω του Σεϊμένη και τρέχω πίσω.

Πίσω, στο σπίτι του παπά, είναι μέσα οι περισσότεροι και σπάνε καρύδια που βρήκαν σε ένα σακί και πίνουν και καλό κρασί. Ειδοποιώ τον Καούδη κι αυτός τρέχει να βρει τον Κατεχάκη.

Παίρνω τότε όσους βρίσκω μπροστά μου και τρέχω να κυκλώσω το σπίτι πριν πάρουν είδηση οι Βούλγαροι. Φτάνουμε στην αυλόπορτα του σπιτιού οι πρώτοι και σε όσους έρχονται από πίσω μας, κάνουμε νόημα να κυκλώσουν την πόρτα δεξιά και αριστερά.

Η αυλόπορτα είναι καλά αμπαρωμένη και δεν μπορούμε να την ανοίξουμε. Σηκώνουμε το Δούκα, ως μικρότερο, σκαρφαλώνει στον τοίχο και πηδά μέσα στην αυλή. Στο μεταξύ είχε γαντζώσει σαν γάτος και ο Ι. Κουτσούκης από την Κοζάνη, ένα εξαιρετικό παλικάρι και πηδάει κι αυτός μέσα. Δοκίμασα στιγμές αγωνίας, όταν άκουσα από μέσα τη φωνή του Κουτσούκη να λέει ότι η πόρτα δεν ανοίγει. Κάπου είχε μπερδέψει το δοκάρι που χρησίμευε σαν αμπάρα και δεν γύριζε πίσω προς την τρύπα που αποτελούσε τη θήκη του.

– Στρίψε την αμπάρα, βρε, δεξιά-αριστερά, του λέω.
– Και αμέσως μετά είδα με ανακούφιση ότι άνοιξε η μισή πόρτα.
– Μπαίνουμε στην αυλή. Σκοτάδι πίσσα. Ρίχνει ψιλό χιονόνερο και έχει τσουχτερό κρύο.
– Στο βάθος της αυλής φαίνονται αδύνατα φώτα, από τις χαραμάδες στις πόρτες και τα παράθυρα.
– Ευτυχώς τα σκυλιά δεν γαυγίζουν. Ή τρόμαξαν ή χόρτασαν κόκαλα.

Το σπίτι φαίνεται ότι έχει σχήμα «Π», αλλά με μεγάλη οριζόντια γραμμή, σε σχέση με τις κάθετες. Γιατί στην οριζόντια γραμμή έχει περίπου έξι δωμάτια, ενώ στις κάθετες (στα ποδάρια, να πούμε) έχει από ένα δωμάτιο. Το σπίτι έχει ανώι και κατώι. Ένα τσαρδάκι [υπόστεγο] ενώνει [από έξω] όλα τα δωμάτια. Στο τσαρδάκι, στο αριστερό του μέρος, βρίσκεται η σκάλα. Προχωρώ στην πόρτα στο κατώι, που είναι κοντά στη σκάλα. Την σπρώχνω με την κάνη του όπλου και ανοίγει λίγο. Βλέπω μέσα πέντε-έξι γυναίκες και τις ρωτώ:

– Ντέκα πόπε; (που είναι ο παπάς)
– Γκόρε (πάνω), μου απαντούν.

Οι γυναίκες δεν κατάλαβαν, με πήραν για κομιτατζή.

Ανεβαίνω τη σκάλα. Με ακολουθούν κάμποσοι, ο ένας πίσω από τον άλλο, αλλά δεν ξέρω ποιο και πόσοι. Όπως ανεβαίνω, οι οργανοπαίχτες αρχίζουν να κουρδίζουν τα όργανά τους. Τώρα θα γίνει πανηγύρι, σκέφτομαι.

Η πρώτη πόρτα που συναντώ είναι εκείνη που σχηματίζει το αριστερό ποδάρι του «Π». Ανοίγω την πόρτα. Μέσα είναι γεμάτο γυναίκες. Με την πρώτη ματιά βλέπω τη νύφη, με τα στολίδια στο στήθος της. Κλείνω αμέσως την πόρτα και γυρίζω το κλειδί. Πίσω μου έρχεται ο Κουτσούκης. Του λέω:

– Φύλαγε εδώ τις γυναίκες, μην τις ενοχλήσει κανείς.

Τώρα προχωρώ κατά μήκος στο τσαρδάκι, από αριστερά προς τα δεξιά. Ανοίγω την πρώτη πόρτα. Το πάτωμα είναι στρωμένο με καινούριες βλάχικες βελέντζες. Ένας ξερακιανός πενηντάρης, καθισμένος σταυροπόδι, παρακολουθεί το μπρίκι που έχει στο μαγκάλι μπροστά του. Μόλις με είδε και πριν προλάβω να μιλήσω, τινάζεται σαν ελατήριο κι από ένα μεσοπόρτι μπαίνει στην τρίτη κάμαρα.

Με ένα πήδημα, βρίσκομαι και εγώ στην πόρτα. Την κλοτσάω και ανοίγει. Αντικρίζω μάτια ορθάνοικτα και γουρλωμένα. Επτά-οκτώ με μαλλιά σαν αρκούδες. Μερικοί με φανταχτερά στολίδια. Δυο-τρεις με φέσια.

Τεσλίμ [παραδοθείτε], φωνάζω με τον γκρα πάνω τους.

Όπως έχω την πόρτα αριστερά, με βολεύει. Καλύπτομαι και πυροβολώ. Συγχρόνως πυροβολεί και ο παπάς με μια κουμπούρα. Η πόρτα σβήνει αμέσως.

Γονατίζω με το ένα πόδι για να μπορεί να πυροβολεί πάνω από το κεφάλι μου ο Καλογεράκης. Σκύβει κι αυτός λίγο και δίνει θέση στον πίσω του, τον Κλειδή (τον Κλειδαρά, όπως τον ονομάζουμε, γιατί μόνο ο λαιμός του είναι ένας πήχυς). Έτσι μπορούμε και πυροβολούμε και οι τρεις. Βγάζουμε και πυροβολούμε με τα περίστροφα, γιατί είναι πιο γρήγορα. Ρίχνουμε στο σωρό. Εγώ ρίχνω τις πρώτες, εκεί που μου φάνηκε πως είδα τα αρκούδια.

Οι Βούλγαροι έτρεξαν στο μεσοπόρτι για να φύγουν στο δεύτερο δωμάτιο, αλλά από τη βιασύνη τους μπερδεύτηκαν και έκλεισε η πόρτα, που άνοιγε προς το μέρος τους. Έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλο, ζωντανοί και σκοτωμένοι και δεν μπόρεσε να ξεφύγει κανένας.

Έχω το όπλο μου, χαμηλά και όσο μπορώ οριζόντια, για να βρίσκει περισσότερα κορμιά. Σε κάθε λάμψη πυροβολισμού, φαίνονται τα κορμιά σαν ένα πολύποδο τέρας που σπαράζει στο αίμα του κι απλώνει τα ποδάρια του παντού, όπως το χταπόδι τα πλοκάμια του.

Μια σφαίρα ενός Βούλγαρου χτυπά τον παραστάτη της πόρτας. Εκεί πάνω βρίσκεται το κεφάλι του Κλειδή, γιατί είναι ψηλός και πυροβολεί όρθιος. Τα χώματα και η σκόνη πέφτουν στα μάτια του. Για μια στιγμή κάνει πίσω, πιάνει με το ένα χέρι τα μάτια του και λέει «ωχ, με χτύπησαν». Χωρίς να ξέρω τι έγινε, του λέω «δεν είναι τίποτα». Ο Κλειδής συνεχίζει να πυροβολεί με κλειστά μάτια.

Τώρα πια δεν φαίνεται τίποτα από τους καπνούς και λάμπα δεν μπορεί να ανάψει κανείς. Έξω πέφτουν πολλοί πυροβολισμοί και δεν ξέρουμε τι γίνεται, αν δηλαδή ήρθαν κομιτατζήδες για ενίσχυση ή επιτέθηκαν οι Τούρκοι.

Λέω του Κλειδή να βγει έξω, να σκουπίσει τα μάτια του, να δει τι συμβαίνει και να μας πει. Ο Δούκας και ο Τσιριμονάκης περιμένουν πίσω μας, σαν εφεδρεία, γιατί δεν χωράνε να πάρουν θέση στην πόρτα. Περιμένουν αν σκοτωθεί κανένας μας να πάρουν τη θέση του! Τους παρακαλώ να οδηγήσουν έξω τον Κλειδή και να μας πουν τι συμβαίνει.

Πράγματι φεύγουν, αλλά δεν γυρίζει κανείς. Έπειτα από λίγο λέω του Καλογεράκη: «Πήγαινε και συ να δεις τι γίνεται και γύρισε πίσω». Το «γύρισε πίσω» το λέω μάλλον για να τον πείσω να φύγει. Πηγαίνει κι αυτός, αλλά δεν γυρίζει. Κοιτάζω πίσω μου και βλέπω τον Κουτσούκη, να στέκεται σκοπός στην πόρτα που τον είχα αφήσει, ατάραχος, αμέριμνος σαν να μην έγινε τίποτα.

– Άιντε και συ, πήγαινε έξω, του λέω.
– Πήγαινε εσύ πρώτα, μου λέει με την κοζανίτικη προφορά του, σαν να μην ήθελε να με αφήσει μόνο.
– Άφησε τη συζήτηση και πήγαινε να δεις τι συμβαίνει.

Φεύγει και ο Κουτσούκης, χωρίς να γυρίσει. Ε δεν είμαστε καλά, λέω. Η έχω γίνεται απεγνωσμένη πάλη ή είναι κανείς στη βάση της σκάλας και σκοτώνει με κανένα τσεκούρι όσους κατεβαίνουν. Αλλά να καταφέρνει ο άθλιος να σκοτώνει τον κόσμο χωρίς να ακουστεί ένα «ωχ»! Απορώ και δεν μπορώ να βγάλω συμπέρασμα.

Πυροβολώ που και που, γιατί έχει πυρώσει το όπλο και δεν μπορώ να το δουλέψω εύκολα. Ο γκρας όταν ρίξει 25-30 βολές στη σειρά, γίνεται κάρβουνα αναμμένο.

Από μέσα ακούγεται ένα συνεχόμενο μουγκρητό, αλλά κίνηση καμία. Οπωσδήποτε πρέπει να φύγω και εγώ, αλλά να πέσω στην κόψη του τσεκουριού;

Ακολουθώ το αντίθετο μέρος στο τσαρδάκι και πηδώ κάτω. Αμέσως ακουμπώ στην άκρη του τοίχου, βάζω το όπλο με το αριστερό χέρι για ασπίδα και κρατώ με το δεξί το περίστροφο. Προχωρώ σιγά-σιγά, σχεδόν χωρίς να αναπνέω, προς τη βάση της σκάλας. Προχωρώ με φόβο. Είναι σκοτάδι, δεν βλέπω τίποτα και περιμένω από στιγμή σε στιγμή να ακούσω το σφύριγμα του τσεκουριού να πέφτει στο κεφάλι μου. Προσπαθώ, με κρατημένη αναπνοή, να ακούσω τον παραμικρό ψίθυρο, αλλά τίποτα. Αν ακούσει ο «δράκος» το δικό μου θόρυβο θα ρωτήσει «κόι σι τι;» (ποιος είσαι;), θα καταλάβω που είναι και θα πυροβολήσω. Προχωρώ λίγο ακόμα και σκοντάφτω σε ένα πτώμα. Νάτα μας, σκέφτομαι, καλά το υποψιαζόμουν. Μένω ακίνητος. Να πω πως δεν μου έκανε καμιά εντύπωση θα είναι ψέμα. Δεν με οδηγεί το θάρρος αυτή τη στιγμή, να σέρνομαι προς το στόμα του φανταστικού «δράκου», αλλά πρέπει να δω τι συμβαίνει κάτω από τη σκάλα και να ξέρω τι θα πω, αν βγω έξω. Μετά από κάμποσα δευτερόλεπτα ακινησίας, απλώνω το δεξί μου χέρι με το περίστροφο προς το πτώμα, ενώ με το δεξί κρατώ μπροστά μου το όπλο για ασπίδα.

Το χέρι μου ακουμπά τη γάμπα του πτώματος και αισθάνομαι τη γυμνότητα και την κρυάδα. Καταλαβαίνω πως είναι γυναίκα, γιατί πιάνω τη φούστα της. Τι ντροπή! σκέφτομαι, σκοτώσαμε μια γυναίκα!

Προχωρώ σιγά ως τη βάση της σκάλας, αλλά δεν βρίσκω τίποτα άλλο. Δεν ακούω ούτε αναπνοή. Τότε, σκέφτομαι, το μυστήριο θα είναι στην αυλόπορτα. Εκεί, φαίνεται γίνεται απεγνωσμένη πάλη. Πάω προς τα εκεί. Αφήνω τη σκιά που κάνει το τσαρδάκι και αρχίζω να βλέπω λίγο. Βγάζω με προσοχή το κεφάλι μου από την αυλόπορτα.

– Εσύ είσαι αράπη; μου λέει ο Κατεχάκης
– Ναι, τι γίνεται εδώ; – Μέσα τι γίνεται;
– Μέσα οι Βούλγαροι έγιναν σκορδαλιά.
– Ε, εμπρός τώρα να φύγουμε μη μας μπλέξουν οι Τούρκοι, γιατί τρόμαξαν και προσπαθεί ο Σούλιος να τους καθησυχάσει. Τους λέει [πυροβολούν γιατί] γίνεται γάμος στο χριστιανικό μαχαλά. Δεν έχουμε όμως καιρό για χάσιμο.
– Μέσα, του λέω, οι Βούλγαροι έχουν όπλα, περίστροφα, ρολόγια, δεν θα πάρουμε τίποτα για ενθύμιο; Και κάνω να γυρίσω μέσα.
– Πίσω, μου λέει, ο Κατεχάκης. Κανείς δεν επιτρέπεται να μπει μέσα. Έγινε η δουλειά, όσο καλά δεν περιμέναμε, χωρίς απώλεια. Και τώρα θα πάμε να σκοτωθούμε για πλιάτσικο; Μπορεί ένα τραυματίας να έχει ακόμα τη δύναμη να σκοτώσει κανέναν με το περίστροφό του.

Οι καπεταναίοι πιάνουν αμέσως την πόρτα, για να μην αφήσουν να μπει μέσα κανείς.

Βρήκα μια γυναίκα σκοτωμένη κάτω από τη σκάλα, λέω Ποιος τη σκότωσε;

Εγώ απαντά ο Τσιριμονάκης. Μόλις πήγα να βγω από τη σκάλα, μου επιτέθηκε με ένα καυσόξυλο στη αριστερή πλάτη. Ευτυχώς με πήρε ξυστά στο κεφάλι. Παρά λίγο να με ρίξει κάτω. Χωρίς να βλέπω, στα σκοτεινά, γύρισα και πυροβόλησα.

Πρέπει να πω κάτι ακόμα. Εμείς που μπήκαμε μέσα στο σπίτι δεν είμαστε οι πιο τολμηροί του σώματος, αλλά την ώρα που καταλάβαμε ποιο ήταν το σπίτι που γινόταν ο γάμος, οι περισσότεροι άντρες ήταν μαζεμένοι στο σάκο με τα καρύδια, που βρήκαν στο σπίτι του παπά, ξένοιαστοι ότι δεν πρόκειται να γίνει τίποτα. Έτσι εγώ πήρα όσους βρήκα μπροστά μου και πήγα γρήγορα να κλείσω μέσα τους Βούλγαρους πριν καταλάβουν και βγουν έξω, γιατί και απώλειες θα είχαμε τότε και θα αναγκαζόμαστε να βάλουμε φωτιά στο σπίτι και να κάψουμε άδικα και τα γυναικόπαιδα.

Οι πυροβολισμοί που ακούγαμε, από μέσα, έπεφταν γιατί σε ένα σημείο του χωριού, κάποιοι κομιτατζήδες πυροβολούσαν για να καλέσουν σε βοήθεια. Πυροβολούσαν όμως και οι δικοί μας, για εκφοβισμό.

Από όσους ήταν στο σπίτι, δεν έμεινε κανείς γερός. Ήταν συνολικά καμιά τριανταριά, ανάμεσά τους επτά κομιτατζήδες και δυο τούρκοι φίλοι τους από το χωριό. Ο ένας από αυτούς έφαγε τη σφαίρα στο κούτελο, τη στιγμή που είχε στο στόμα του ένα χοιρινό μεζέ.
Όταν το έμαθαν αυτό οι άλλοι Τούρκοι, είπαν πως καλά έπαθε. Του άλλου Τούρκου η σφαίρα του έσπασε και τα δυο πόδια, από το μηρό.

Όταν ξημέρωσε, κατέβηκε ο τούρκος μουδίρης από τη Νέβεσκα και έκανε ανακρίσεις. Επειδή μισούσε τους Βούλγαρους, έγραψε στην έκθεσή του ότι οι Βούλγαροι μέθυσαν και σφάχτηκαν μεταξύ τους.

Μετά όμως φτάσανε οι πατρόνες των Βουλγάρων, οι πρόξενοι της Αυστρίας και της Ρωσίας και χάλασαν τον κόσμο με τις διαμαρτυρίες. Κατήγγειλαν και το μουδίρη για την καταπληκτική έκθεσή του και έτσι ο άτυχος μετατέθηκε και βρέθηκε στο Ικόνιο.

Μέσα στο σπίτι των Βουλγάρων ήταν και ένας Έλληνας, μεταξύ των μουσικών. Πήδηξε από το παράθυρο, που είχε το σπίτι στο πίσω μέρος, αλλά οι αντάρτες που φύλαγαν εκεί του έριξαν μια τουφεκιά. Δεν τον πήρε η σφαίρα αλλά λιποθύμησε. Ευτυχώς δεν του έριξαν άλλη.

*Από τα Απομνημονεύματα* του Γιάννη Καραβίτη**
Βγήκαμε από το Ζέλενιτς και χωριστήκαμε. Οι φρουρές του Λεχόβου, της Μπελκαμένης και της Νεγκοβάνης, πήγαν στις θέσεις τους. Εμείς, τα σώματα των Καούδη και Κατεχάκη, που ήταν να βαδίσουμε μέσω Βίτσι για να πάμε στο Ζέλοβο, αλλάξαμε σχέδιο, λόγω του καιρού, γιατί άρχισε να χιονίζει και το Βίτσι είναι δύσκολο να το περάσεις. Πήγαμε λοιπόν προς τη Λόσνιτσα, για να περάσουμε από εκεί τη λίμνη της Καστοριάς και να ανέβουμε μετά στα Κορέστια. Με σιγανό χιονόνερο ξεκινήσαμε από το Ζέλενιτς, περάσαμε το Νταούλι της Κλεισούρας και μετά γυρίσαμε νότια. Ευτυχώς το χιόνι έγινε πυκνό και σκέπασε τα ίχνη μας. Φτάσαμε στη Λόσνιτσα τα ξημερώματα, μετά από αρκετά κουραστική πορεία. Ο δρόμος ήταν πολύς και το χιόνι έκανε κουραστική την πορεία. Κοιμηθήκαμε στη Λόσνιτσα όλη τη μέρα και ξυπνήσαμε αργά το απόγευμα. Ετοιμαστήκαμε να αλλάξουμε χωριό, να αναζητήσουμε άλλο ασφαλή καταφύγιο, γιατί υποθέσαμε ότι θα μας καταδιώξει ο στρατός. Συνεννοηθήκαμε με τον καλό πατριώτη Τζήκα, πρόκριτο του χωριού και στείλαμε αγγελιοφόρο στο Βογατσικό, να πει εκεί να μας περιμένουν. Το Βογατσικό είναι μεγάλο και απόλυτα έμπιστο χωριό. Τα σπίτια του είναι τα περισσότερα κτισμένα με τέτοιο τρόπο, που ακόμα και κυκλωμένο να είναι για έρευνα, μπορείς να ξεφύγεις από σπίτι σε σπίτι, από κήπο σε κήπο, από παραπόρτι σε παραπόρτι. Και να ξαναγυρίσεις πίσω όταν θα έχει τελειώσει η έρευνα. Την ώρα που ετοιμαζόμαστε να φύγουμε, πάει ο Τερερές, οπλίτης του Κατεχάκη, από τη Μαλάξα των Χανίων, για φυσική του ανάγκη και βλέπει ότι το σώβρακο του έχει κολλήσει στο μηρό του, από [μικρό] διαμπερές τραύμα που είχε από την προηγούμενη μέρα, από το Ζέλενιτς [χωρίς να το καταλάβει]. Πριν φύγουμε από τη Λόσνιτσα, κάψαμε χωρίς να το θέλουμε ένα σπίτι. Από τα πολλά τα ξύλα που βάλαμε στο τζάκι, γιατί χιόνιζε, πήρε φωτιά και σε λίγη ώρα το σπίτι έγινε στάχτη. Κάτι λίγα χρήματα έδωσε ο Κατεχάκης στο δύστυχο νοικοκύρη, αλλά τι να του κάνουν αυτά;

Από τα Απομνημονεύματα του Γιάννη Καραβίτη

Βγήκαμε από το Ζέλενιτς και χωριστήκαμε. Οι φρουρές του Λεχόβου, της Μπελκαμένης και της Νεγκοβάνης, πήγαν στις θέσεις τους. Εμείς, τα σώματα των Καούδη και Κατεχάκη, που ήταν να βαδίσουμε μέσω Βίτσι για να πάμε στο Ζέλοβο, αλλάξαμε σχέδιο, λόγω του καιρού, γιατί άρχισε να χιονίζει και το Βίτσι είναι δύσκολο να το περάσεις.

Πήγαμε λοιπόν προς τη Λόσνιτσα, για να περάσουμε από εκεί τη λίμνη της Καστοριάς και να ανέβουμε μετά στα Κορέστια.

Με σιγανό χιονόνερο ξεκινήσαμε από το Ζέλενιτς, περάσαμε το Νταούλι της Κλεισούρας και μετά γυρίσαμε νότια. Ευτυχώς το χιόνι έγινε πυκνό και σκέπασε τα ίχνη μας. Φτάσαμε στη Λόσνιτσα τα ξημερώματα, μετά από αρκετά κουραστική πορεία. Ο δρόμος ήταν πολύς και το χιόνι έκανε κουραστική την πορεία.

Κοιμηθήκαμε στη Λόσνιτσα όλη τη μέρα και ξυπνήσαμε αργά το απόγευμα. Ετοιμαστήκαμε να αλλάξουμε χωριό, να αναζητήσουμε άλλο ασφαλή καταφύγιο, γιατί υποθέσαμε ότι θα μας καταδιώξει ο στρατός.

Συνεννοηθήκαμε με τον καλό πατριώτη Τζήκα, πρόκριτο του χωριού και στείλαμε αγγελιοφόρο στο Βογατσικό, να πει εκεί να μας περιμένουν.

Το Βογατσικό είναι μεγάλο και απόλυτα έμπιστο χωριό. Τα σπίτια του είναι τα περισσότερα κτισμένα με τέτοιο τρόπο, που ακόμα και κυκλωμένο να είναι για έρευνα, μπορείς να ξεφύγεις από σπίτι σε σπίτι, από κήπο σε κήπο, από παραπόρτι σε παραπόρτι. Και να ξαναγυρίσεις πίσω όταν θα έχει τελειώσει η έρευνα.

Την ώρα που ετοιμαζόμαστε να φύγουμε, πάει ο Τερερές, οπλίτης του Κατεχάκη, από τη Μαλάξα των Χανίων, για φυσική του ανάγκη και βλέπει ότι το σώβρακο του έχει κολλήσει στο μηρό του, από [μικρό] διαμπερές τραύμα που είχε από την προηγούμενη μέρα, από το Ζέλενιτς [χωρίς να το καταλάβει].

Πριν φύγουμε από τη Λόσνιτσα, κάψαμε χωρίς να το θέλουμε ένα σπίτι. Από τα πολλά τα ξύλα που βάλαμε στο τζάκι, γιατί χιόνιζε, πήρε φωτιά και σε λίγη ώρα το σπίτι έγινε στάχτη.

Κάτι λίγα χρήματα έδωσε ο Κατεχάκης στο δύστυχο νοικοκύρη, αλλά τι να του κάνουν αυτά;

Sources:

Λιθοξόου, Δ. (2006). Ελληνικός αντιμακεδονικός αγώνας Από το Ίλιντεν στη Ζαγκορίτσανη (1903 – 1905).

Λιθοξόου,, Δ. (2006, January 1). Δημήτρης Λιθοξόου. Δημήτρης Λιθοξόου. https://www.lithoksou.net/t/ethnika-kai-aethna/ellinikos-antimakedonikos-agonas http://www.lithoksou.net/t/ethnika-kai-aethna/ellinikos-antimakedonikos-agonas

Share this: